Zango na biyu na tsarin karatun SS2 yana da matuƙar muhimmanci wajen gina fahimtar ɗalibai a cikin harshe da adabin Hausa. Wannan jagorar tana mayar da hankali kan mahimman batutuwa na tsarin Hausa, domin tabbatar da cewa ɗalibai suna fahimtar muhimmancin ka’idodin cigaban harshe, al’adun baki, da adabin gargajiya. A cikin wannan labarin, zamu yi bayani mai zurfi kan kowanne batu tare da misalai don taimaka wa ɗalibai, malamai da ko masu farawa su fahimci kowanne bangare na darasin cikin sauki.
1. Azuzuwa Kalmomi (Rarraba Kalmomi)
A cikin Hausa, kalmomi ana rarraba su ne bisa ga yadda suke aiki a cikin jimloli. Wannan rarraba yana taimakawa wajen fahimtar yadda kalmomi suke aiki tare don samar da ma’ana a cikin jumla. Fahimtar “Azuzuwa Kalmomi” yana daga cikin ginshikin da zai taimaka wa ɗalibai wajen samun cikakken fahimta game da tsarin harshe da nahawu.
Rarraba Kalmomi:
- Sunan Kalmomi (Nouns): Wadannan su ne kalmomi da ke nuni da mutum, wuri, ko abu.
- Misali: Malam (Malam), Lagos (Lagos), Littafi (Littafi).
- Aikin Kalmomi (Verbs): Wadannan su ne kalmomi da ke bayyana ayyuka ko yanayi.
- Misali: Karanta (karatu), Dafa (dafa), Yi (yi).
- Siffofin Kalmomi (Adjectives): Wadannan kalmomi suna bayanin ko gyara sunaye.
- Misali: Kyau (kyau), Mara kyau (mara kyau).
- Kalmomin haɗi (Conjunctions): Wadannan kalmomi suna haɗa wasu kalmomi, jimloli, ko rukuni.
- Misali: Da (da), Ko (ko), Amma (amma).
- Kalmomi masu lokaci (Adverbs): Wadannan suna gyara verbs, adjectives, ko sauran adverbs, suna nuna yadda, lokacin, ko inda wani aiki ya faru.
- Misali: Da sauri (da sauri), A yau (yau), A ƙasa (ƙasa).
Aikin Karatu:
- Rubuta jumloli guda biyar da aka haɗa kowanne daga cikin kalmomin (sunaye, aiki, siffofi, haɗi, lokaci).
Tambayoyi don Gwaji:
- Gane sunayen, ayyukan, siffofin, da kalmomin lokaci a cikin jumlar: Malam Ali yana karanta littafi mai kyau a cikin ɗakin karatu yau da sauri.
- Rubuta jumla da ke amfani da haɗa kalmomi guda biyu.
2. Azuzuwa Kalmomi (Rarraba Kalmomi) – Ci Gaba da Bincike
A wannan sashe, zamu zurfafa bincike game da rarraba kalmomi a cikin Hausa da yadda ake amfani da su cikin jimloli masu rikitarwa.
Ci Gaba da Rarraba Kalmomi:
- Sunayen Musamman (Proper Nouns): Wadannan su ne sunaye na musamman na mutane, wurare, ko abubuwa.
- Misali: Ali, Sambisa, Nigeria.
- Sunayen Al’ada (Common Nouns): Wadannan su ne sunaye na gabaɗaya na abubuwa, mutane, ko wurare.
- Misali: Motu (mota), Gida (gida).
- Sunayen Ra’ayi (Abstract Nouns): Wadannan suna nuni da abubuwa da ba za a iya taba su ba amma suna nuni da ra’ayi, dabi’u, ko jin dadi.
- Misali: Farin ciki (farin ciki), ƙauna (ƙauna).
- Aiki da Siffofi (Verbal Adjectives): Wasu ayyuka na Hausa suna canzawa zuwa siffofi don bayanin sunaye.
- Misali: Wanda ya tashi (wannan da ya tashi).
Aikin Karatu:
- Bayyana misalai guda uku na kowanne rarraba kalmomi da kuma bayani.
Tambayoyi don Gwaji:
- Bambanta tsakanin Sunayen Musamman da Sunayen Al’ada.
- Rubuta jumla da ke amfani da Sunayen Ra’ayi.
3. Nazarin Wakokin Baka (Bincike kan Wakokin Gargajiya)
Adabin baki kamar wakokin baka suna daya daga cikin muhimman al’adun Hausawa. Wadannan wakokin suna yada tarihi, ilimi, da darussa ga al’umma.
Fahimtar Wakokin Baka:
- Wakokin baki suna nuni da dabi’u, al’adu, da tarihi na al’umma.
- Jigon Wakoki (Jigon Wakar): Wakokin na dauke da jigogi da suka shafi soyayya, jarumta, ko tarihin al’umma.
- Misali: Wakar da ke labarta jarumtakar wani shugaba ko wahalar da wata ƙungiya ta fuskanta.
Misali: Wakar Zaki da Kura tana bayyana takaddamar da ke tsakanin zaki da kura wanda ke wakiltar faɗa tsakanin alheri da mugunta.
Aikin Karatu:
- Zabi waka daga yankinku, ku bayyana jigonta, muhimmancin darasin da aka koyar a cikinta da kuma tarihin da ta ƙunshi.
Tambayoyi don Gwaji:
- Menene jigon wakar “Zaki da Kura”?
- Ta yaya wakokin gargajiya ke yada tarihin al’umma?
4. Nazarin Wakokin Baka (Bincike Mai Zurfi)
A cikin wannan sashe, zamu zurfafa bincike akan wakokin gargajiya don fahimtar yadda ake tsara su, salon da ake amfani da shi, da kuma al’adu da ke cikin su.
Kayan Wakokin Baka:
- Salo (Style): Wannan yana nuni da salon fasaha, kiɗa, da amfani da harshe a cikin waka.
- Ma’ana (Meaning): Me wakar ke nufi ga al’umma? Shin tana koyar da darasi ko ta yabawa wani abu?
Misali: Wakar Shehu tana labarta tarihin shugaba Shehu Usman Dan Fodio, tana jaddada jarumtar sa da jagoranci yayin yakin jihadi.
Aikin Karatu:
- Nazarin waka guda ɗaya, ku bayyana salonta da ma’anarta.
Tambayoyi don Gwaji:
- Menene muhimmancin ritm a cikin wakokin gargajiya na Hausa?
- Yi nazari kan darasin da aka koya a cikin Wakar Shehu.
5. Ginin Kalmomi (Haɗa Kalmomi)
Ginin kalmomi yana da muhimmanci wajen ƙirƙirar jumloli masu ma’ana. Fahimtar yadda ake gina kalmomi yana taimakawa wajen fahimtar tsarin harshe cikin sauri.
Haɗa Kalmomi:
- Haɗa Jigo da Karin Magana: Ana iya ƙara maganganu ko kari a kan tushen kalmomi don ƙirƙirar sabbin kalmomi.
- Misali: Ƙara -na a kan gida (gida) zai zama gidana (gidan nawa).
- Ƙirƙirar Sabbin Kalmomi: A cikin Hausa, ana iya haɗa kalmomi ko sauya su don ƙirƙirar sabbin kalmomi.
Aikin Karatu:
- Ƙirƙirar sabbin kalmomi ta hanyar haɗa maganganu ko karin magana da wasu kalmomi.
Tambayoyi don Gwaji:
- Ƙirƙiri sabbin kalmomi ta hanyar haɗa kari ga kalmar karanta (karatu).
- Ta yaya karin magana ke canza ma’anar kalma?
6. Ginin Kalma (Ƙirƙirar Kalma – Ci Gaba)
A ci gaba da darasinmu, zamu zurfafa fahimtar yadda ake haɗa kalmomi cikin tsarinsu na musamman.
Haɗa Kalmomi:
- Haɗa Kalmomi Guda Biyu: A wasu lokuta, ana haɗa kalmomi guda biyu ko fiye don ƙirƙirar kalma ɗaya.
- Misali: Makaranta (mako) + gida (gida) = Makarantagida (mako na gida).
Aikin Karatu:
- Gane kalmomi na haɗe a cikin Hausa da kuma bayyana ma’anarsu.
Tambayoyi don Gwaji:
- Menene fa’idodin amfani da kalmomi haɗe a cikin harshe?
- Yi misali na kalma guda uku da aka haɗa da kuma ma’anar su.